یوسف بن حسن تفکریتَفَکُّری، یوسف بن حسن، زاهد و محدّث و فقیه شافعی قرن پنجم است. ۱ - مشخصاتکنیه وی را «ابوالقاسم» گفته‌اند و به «یوسف زنجانی» نیز معروف بوده است. ابن کثیر [۱]
ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۱۲، ص۱۳۰، ج ۱۲، چاپ احمد ابوملحم (و دیگران)، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
وی را «ابوالقاسم عسکری» ذکر کرده که در صحت آن تردید است.
تفکّری در ۳۹۵ در زنجان به دنیا آمد. علوم مقدماتی را در زادگاهش فرا گرفت، سپس به اصفهان رفت و مدت مدیدی نزد ابونُعَیم حافظ اصفهانی درس خواند و از وی حدیث شنید. [۲]
ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۶، ص۲۱۵، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۳]
ذهبی، ج۱۸، ص۵۵۱ ـ۵۵۲.
[۴]
پانویس ۴، عبدالوهاب بن علی سبکی، ج۵، ص۳۶۱، طبقات الشافعیة الکبری، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
وی از اصفهان به بغداد رفت و در آن‌جا ساکن شد و در درس ابواسحاق شیرازی، فقیه و متکلم شافعی و مؤلف التنبیه فی فروع الشافعیة، شرکت کرد و فقه را نزد وی آموخت. همواره ملازم و همراه استاد خود بود تا جایی که بزرگترین مصاحب ابواسحاق به شمار می‌رفت. وی را به ورع و خشوع بسیار می‌شناختند و به علت کثرت تفکر در امور اخروی به تفکّری معروف شد. [۵]
عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۳۰۵، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۶]
ذهبی، ج۱۸، ص۵۵۲.
در زنجان از ابی عبداللّه حسین فلاکی و ابی علی بن بُندار و در بغداد از ابواسحاق ابراهیم بن عمر برمکی (متوفی ۴۴۵) و محمدبن علی صَوری (متوفی ۴۴۱) حدیث شنید. برخی چون اسماعیل بن احمد سمرقندی معروف به ابن سمرقندی (متوفی ۵۳۶)، عبدالخالق بن احمد یوسفی و شیرویه دیلمی از وی حدیث نقل کرده اند. ۲ - درگذشتتفکّری در ۴۷۳ در بغداد درگذشت و در مقبرة باب حرب دفن شد. [۷]
ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۶، ص۲۱۵، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۸]
ذهبی، ج۱۸، ص۵۵۱ ـ۵۵۲.
۳ - فهرست منابع(۱) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲. (۲) ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج ۱۲، چاپ احمد ابوملحم (و دیگران)، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷. (۳) عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷. (۴) ذهبی. (۵) عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶. ۴ - پانویس
۵ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تَفَکُّری»، شماره۳۷۲۷. علمای قرن پنجم |